Die 3 m. Decembris a. 2022

Decem hac occasione adfuerunt sodales.

Diana argumentum proposuit ‘De sancto Francisco sultanum Babyloniae visitante.’ Constantinopoli, in ecclesia Sancti Ludovici Francogallorum, quotannis fieri videtur huius visitationis celebratio. Quod mirans, Diana plura scire volens vitam Francisci a sancto Bonaventura invenit, in quo leguntur haec: 

“Verum caritatis ardore spiritum ipsius ad martyrium perurgente, tertia adhuc vice pro fide Trinitatis effusione sui sanguinis dilatanda versus infideles proficisci tentavit. Tertiodecimo namque suae conversationis anno ad partes Syriae pergens, multis se periculis constanter exposuit ut Soldani Babyloniae posset adire praesentiam. Inter Christianos enim ac Saracenos tunc guerra tam implacabilis erat, exercituum castris hinc inde in campo cominus ex adverso locatis, ut via mutui transitus sine mortis discrimine non pateret.Exierat siquidem a Soldano edictum crudele ut quicumque caput alicuius Christiani afferret, Byzantium aureum pro mercede reciperet. (...) Tandem afflictos (Franciscum enim comitatur Frater Illuminatus) multipliciter et attritos ad Soldanum, divina disponente providentia, iuxta viri Dei desiderium perduxerunt. Cum igitur princeps ille perquireret a quibus et ad quid et qualiter missi essent et quomodo advenissent, intrepido corde, respondit Christi servus Franciscus, non ab homine, sed a Deo altissimo se fuisse transmissum ut ei et populo suo viam salutis ostenderet et annuntiaret Evangelium veritatis. (…) Nam et Soldanus admirandum in viro Dei fervorem spiritus conspiciens et virtutem libenter ipsum audiebat et ad moram contrahendam cum eo instantius invitabat. (...) Christi vero servus superno illustratus oraculo: ‘Si vis, inquit, converti tu cum populo tuo ad Christum, ob ipsius amorem vobiscum libentissime commorabor. (...) Quodsi haesitas propter fidem Christi legem Mahumeti dimittere, iube ignem accendi permaximum et ego cum sacerdotibus tuis ignem ingrediar ut vel sic cognoscas quae fides certior et sanctior non immerito tenenda sit.’

Ad quem Soldanus: “Non credo quod aliquis de sacerdotibus meis se vellet igni propter fidem suam defensandam exponere vel genus aliquod subire tormenti.” Denique noluit se ad christianismum convertere, dicens se seditionem populi timere.

De Dianae narratione postea recogitans, inquisivi num hanc mirabilem narrationem historia attestaretur. 

Franciscus nascitur anno 1181 (vel 82) Asisii, patre Petro Bernardone dei Moriconi, locupleti negotiatore, qui pannos emit et vendit, et matre Dona Ioanna Pica de Bourlemont, Provinciali. Pater tunc pro negotio est in Francogallia. Mater curat ut filius baptizetur eique praenomen Iohannem dat. Pater e Francogallia reversus, cum ibi prospera negotia fecerit, praenomen mutat in Franciscum. 

Franciscus ludicram iuventutem habet et multam pecuniam erogat; Venerem non ignorat. Pertinet ad factionem politicam burgariorum, qui vocantur ‘minores’, et pugnat contra nobilium factionem, qui dicuntur ‘maiores’ et quibus magistratus reservantur. In hac pugna minores vincuntur et ipse capitur; post unum annum pecunia patris liberatur, sed aegrotat; videtur tuberculosim contraxisse; valde debilitatus est atque eius valetudo manebit fragilis.

Eius mens quoque mutatur inter annos 1205 et 1208; cum diu immobilis iaceat, relinquit suum priorem vivendi modum, cui comitas feudalis est exemplo. Valde perturbatus se dedit precibus et meditationi; interdum animi depressione afficitur. Multam pecuniam erogat eleemosynas distribuendo.

Pater novo vivendi modo Francisci iratus eum in ius vocat, ut rationes deponat et heredio privetur. Franciscus petit statutum paenitentis, quo iustitiae laicae subtrahitur; Asisii episcopus, Vido I, eum convocat, ubi coram patre dicit: ‘Usque nunc te vocavi patrem meum terrestrem; abhinc mihi dicere licet: Pater noster, qui es in caelis, cum Ei tradidi thesaurum meum et fidem meam dedi.’ Petit protectionem episcopi, qui ei confert statutum religiosi, sensu iuridico; iam non est civis Asisinas, quare plerumque alibi versatur. Inter alia operam dat in leprosorum hospitio.

Initio vivebat ut eremita, victum mendicans; deinde simplici veste, cucullo praedita et reste cincta, indutus praedicare coepit, panem merendo manuali labore vel eleemosynas accipiendo. Sine mora circa eum constituitur grex asseclarum et anno 1210 papa Innocens III comprobat eius primam regulam nascentis fraternitatis, quae fiet ordo Franciscanorum. Misericordia est praecipuum argumentum eius praedicationis.

Anno 1212 Franciscus inter suos accipit Claram Offreduccio, quacum condit ordinem Pauperum Dominarum, quae postea Sorores Clarissae vocabuntur.

Franciscus propositum quoque habet euangelium paganis afferre; compluries conatur iter facere ad regiones mahometanas, sed frustra. Anno 2019 iterum ad eas proficiscitur, sed de hac expeditone solum habemus relationes hagiographicas, quarum auctores nullam notitiam harum regionum habent; narratur enim eum Syriam petivisse et sultanum visitavisse sed alibi legitur eum sultanum Babyloniae convenisse.

Saladinus (Salah ad-Din), origine Kurdus, in Aegypto califatum Fatimidarum sustulit et eorum loco regnat; cum velit Arabes mahometanos Syriae cum eis Aegypti iungere, occurrit obstaculo Crucigerorum regni Hierosolymitani; diu regem Balduinum IV Leprosum vincere non valet, sed illo, 24 tantum annos nato, vita functo, Crucigerorum exercitus e mille equitibus cataphractariis constans tam male ducitur, ut anno 1187 ad Hattin profligetur a 40 milibus Saladini militum. Quo facto Saladinus totum Crucigerorum regnum expugnat, praeter Tyrum.

Papa Gregorius VIII statuit regnum Hierosolymitanum restituere et bulla ‘Audita tremendi’ petit ab Europae regibus ut inter se bellare desinant et proficiscantur ad Terram Sanctam recuperandam. Tertia Crucigerorum expeditio (1189-92) lente paratur; primus anno 1189 proficiscitur Fredericus Barbarossa, imperator Sancti Imperii Romani, cum 100 milibus militum; transito Bosphoro, exercitum mahometanorum continuo  profligat, sed cum advenit ad limen Palestinae, perit dum in flumine natat. Sequuntur Philippus Augustus rex Franciae et Ricardus Cor Leonis rex Angliae. Nil una faciunt, cum unus alteri diffidat. Saladinus Ricardi exercitum vincere non valet et totum Palaestinae litus a mahometanorum dicione liberatur.

Anno 1208 Iohannes Briavennensis (Jean de Brienne) uxorem ducit Mariam de Montferrat, heredem Hierosolymitanorum regum et duobus annis post ambo Tyri coronantur reges Hierosolymitorum. Regno validiore facto, barones a Iohanne instanter petunt ut Hierosolyma recuperet; ille, cum putet se hanc urbem bene munitam expugnare non posse, statuit Aegyptum per mare aggredi et portum Damiette expugnare, qui deinde commutetur cum Hierosolymis. Damiette capit anno 1218 et nonnullis diebus post sultanus Malik al-Kâmil morirur; duos filios habet, qui ei succedunt, Malik al-Kâmil in Aegypto, Malik al-Mu'azzam in Syria.

Revertamur ad Franciscum Asisinatem; datis historicis supra adumbratis comperimus eum re vera anno 1219 sultanum al-Kâmil iuniorem convenire potuisse, sed plura historice non confirmantur. Dicitur sultanum ad christianismum convertere non valuisse, id quod mirum non est.

Post argumentum a Diana expositum, diu inter participes disceptatum est, praecipue de possibili mahometanorum conversione ad christianismum. Duo dixerunt se tales casus novisse, sed unus exemplum afferre non potuit et alter dixit mahometanum sibi notum, qui christianus factus esset, non solum praenomen sed quoque nomen gentilicium mutavisse. Ego narravi nonnullos casus etiam recentes, quibus religiosi christiani a mahometanis trucidati sunt (ut Pater Carolus de Foucault in Algeria Sahariensi anno 1916 trucidatus a quodam e mahometana gente Touareg apud quam iam complures annos pacifice vivebat; anno 1922 canonizatus est a papa Francisco).

Post pausam cafeariam in album monstravimus paginas Titini libri c.t. De septem globulis crystallinis; ut solet imagines erant Latine describendae et textus nubeculati in Latinum vertendi.

Ad sessionis finem legimus textum de opere c.t. Malleus maleficarum depromptum; in quo ordalium singulare narratur.

Dimissa sessione hora sexta, sex nostrum iucunde cenaverunt in proxima caupona.

Henrici Institoris & Iacobi Sprenger Malleus maleficarum, Strateburgi 1486.

Pars tertia, quaestio XVII: Super purgationem vulgarem, et praecipue super examen candentis ferri, 

ad quod Maleficae appellant.

An autem malefica (...) admittenda sit ad iudicium candentis ferri, si ad hoc appellat, et videtur quod sic. (...)

Item multi Principes sanctae vitae, et qui bonorum consilio utebantur, ut sanctus Henricus Imperator erga coniugem virginem Cunigundam, quam de adulterio suspectam habuerat, exercuit. 

Item, sicut Iudex qui habet curam communitatis licite potest minora mala permittere ad vitandum peiora, ut meretrices in civitatibus, ne omnia turbentur libidinibus, iuxta Augustinum in libero arbitrio: ‘Tolle meretrices, et omnia turbabis libidine’. Ita per tale iudicium, ubi quis ab insultibus et iniuriis alicuius communitatis super causam criminalem aut civilem liberari posset. 

Item, quia minus est laesio manuum per candens ferrum, quam vitae interfectio per duellum, ideo si duellum admittitur, ubi consuetudo habetur, a fortiori et examen candentis ferri. (...)

Quia non est nostrae speculationis his immorari, sed de ipsis Maleficis disserere: clare patet, quod in aliis criminalibus causis, circa furtum aut latrocinium, tale examen inhibetur. Quanto magis hic, ubi constat Maleficas cuncta maleficia auxilio Daemonum procurare, sive in laesionibus inferendis, sive curandis, aut impediendis. 

Nec mirum quod opere Daemonum a laesionibus in tali examine praeservantur Maleficae, cum, ut naturales tradunt, succus cuiusdam herbae ubi manus inunguntur a combustione possit praeservare. Et cum ipsum Daemonem virtutes herbarum minime lateant, dato quod per interpositionem alicuius corporis inter manus deferentis et ipsum ferrum, laesionem non interciperet, prout invisibiliter procurare potest. 

Tamen per huiusmodi naturales rerum proprietates hoc efficere posset, unde minus quam quibuscumque aliis malefactoribus ipsis Maleficis, propter intimam familiaritatem quam cum Daemonibus tenent, tali examine sunt purgandae; sed ipso facto, ubi ad hoc appellant, iam ut suspectae Maleficae sunt habendae. 

Deservit ad hoc factum, quod in Constantiensi diocesi tribus annis vix iam elapsis contigisse fertur. Nam in dominio Comitum de Fürstenburg ad quod pertinent nigrae silvae, Malefica quaedam famosa et plurimum ab incolis diffamata, ubi per Comitem ad instantiam plurimorum fuisset comprehensa, et de plurimis indiciis super varia maleficia delata, tandem cum inter tormenta et quaestiones interrogaretur, manus omnium volens evadere ad examen candentis ferri appellavit. Iuvenis Comes non multum in his expertus examen admisit, et dum candens ferrum per tres dumtaxat passus deferre adiudicata fuisset, per sex deportavit, offerens se denuo ad ipsum longiori spatio deportare. Qua ex re, dum manifestum habuissent indicio maleficii iudicare, quia nullus sanctorum praesumpsisset taliter divinam assistentiam tentare, ipsa tamen absoluta a vinculis et illaesa usque in praesens perseverat, non tamen sine fidelium scandalo.

Die 17 m. Septembris a. 2022

Hora tertia postmeridiana incohata est sessio, quam participaverunt octo sodales.

Post ferias aestivas singulos participes invitare soleo ad aliquid narrandum de suis feriis. Scholae Novae moderatores narraverunt certamen theatricum ‘Thalia’ a Schola Humanistica institutum, inter quod Schola Nova aureum praemium reportavit. Duo alii participes de suo itinere Graeco rettulerunt.

Deinde Francisca argumentum disputationis in albo monstravit; agebatur de tabula picta Alexandri Botticelli, c.t. ‘Veneris nativitas’ et de qua singuli invitabantur ut propriam sententiam proferrent.

Alexander di Mariano di Vanno Filipepi (1444-1510), deinde Sandro Botticelli vocatus, nascitur Florentiae a patre coriario. Tredecim annos natus a parentibus dicebatur ‘insalubris quia legebat’; non raro enim artificibus displicet filium potius ad litterarum studia inclinari, quam ad suam artem exercendam. 

Discipulus fit pictoris Fra Filippo del Carmine (1406-1469), Filippo Lippi communiter vocati. Ille nullam feminam nudam pinxit etiam in magna tabula, c.t. ‘Convivium Herodi’ et ubi saltatrices sunt pudice vestitae.

Non iniucundum est memorare quid Fra Filippo acciderit cum nonna Lucretia Buti, quae ei erat exemplum in picturis. Eius amore tantum captus erat, ut in aliqua pompa religiosa eam rapuerit et seduxerit. Nonna noluit in monasterium redire et cum raptore vixit, e quo peperit filium, Philippinum vocatum. Iustitia tamen Florentina volebat nonnae corruptorem graviter condemnare, sed eius potens Maecenas, Cosmas Medicus, Romae convenit papam Pium II, qui Fratris Philippi et nonnae Lucretiae vota religiosa feliciter sustulit. 

Alexander Botticelli initio magistrum imitatur et religiosas personas scaenasque depingit, sed anno 1485  tabula c.t. ‘Veneris nativitas’ scaenam myhologiae antiquae illustrat ubi feminam nudam depingit. Hoc facere voluit, quod Medicorum familiam frequentat, ubi humanistas convenit ad Primam Renascentiam pertinentes, ut Angelum Politianum et Picum Mirandulae, sodales scholae neo-platonicae, qui iungere volunt Antiquitatem et christianismum.

In medio Venus e concha egreditur, ergo movetur et eius corpus ad sinistram inclinatur; cur? Quia a dextra Zephyrus, quem amica Aurora a tergo amplectitur, vehementer flat ut Venerem ad concham relinquendam adiuvet, quare eius crines quoque ad sinistram pelluntur. Ad Veneris sinistram Hora, Iovis filia et Olympi ianitrix, in eo est ut Venerem ampla veste tegat.

Veneris imaginis exemplum fuisse dicitur Simonetta Vespucci (quod nomen est eius mariti mercatoris), pulcherrima femina Florentina; a Iuliano Medici amabatur, fortasse ‘platonice’  sed certe ab Alexandro Botticelli, qui testamento petivit ut ad eius pedes sepeliretur (id quod factum est). At cum Simonetta vita functa esset anno 1476, tantum 23 annos nata, omnes eius imagines a Botticelli pictae post eius mortem fictae sunt: Simonetta Vespucci (1476-1480), Venus et Mars (1480), Veneris nativitas (1485), Madonna della melagrana (1487). Cum Simonetta exemplum nudi Veneris corporis esse non posset, nonnullae antiquae statuae, quae iam tunc visibiles erant, nudarum feminarum exemplum diu praebuerunt.

Post pausam cafeariam in album monstravimus paginas Titini libri c.t. De septem globulis crystallinis; sumus in media historia, cuius auctoris Hergé delineationes nos delectare non desinunt. Ut solet imagines sunt Latine describendae et textus nubeculares in Latinum vertendi.

Ad sessionis finem legimus textum de opere De studiosorum vita producenda humanistae Marsilii Ficini, civis Botticelli, depromptum.

Dimissa sessione hora sexta, quattuor nostrum iucunde cenaverunt in proxima caupona.

Marsilii Ficini De studiosorum vita producenda Lib. I

Quinque praecipue studiosorum hostes, pituita, atra bilis, coitus, satietas, matutinus somnus

« Ut autem redeamus illuc unde iam longius digressi sumus, longissima via est quae ad veritatem sapientiamque perducit, gravibus terrae marisque plena laboribus. Quicumque igitur hoc iter aggrediuntur, ut poeta quispiam diceret, saepe terra marique periclitantur. Sive enim mare navigent, continue inter fluctus, id est humores duos, pituitam scilicet et noxiam illam melancholiam, quasi inter Scyllam Charybdimque iactantur. Sive terra (ut ita dixerim) iter agant, tria monstra protinus sese illis obiciunt. Primum terrena Venus, secundum Bacchus et Ceres, tertium nocturna Hecate frequenter opponit.

Ergo et Apollo ab aethere, et Neptunus ab aequore, et a terra Hercules saepe vocandi, ut monstra eiusmodi Palladi inimica iaculis Apollo transfigat, Neptunus tridente domet, clava Hercules contundat et laceret.

Primum quidem monstrum est Venereus coitus, praesertim si vel paulum vires excesserit; subito namque exhaurit spiritus, praesertim subtiliores, cerebrumque debilitat, labefactat stomachum atque praecordia, quo malo nihil ingenio adversius esse potest. Curnam Hippocrates coitum comitiali morbo similem iudicavit, nisi quia mentem, quae sacra est, percellit? (...)

Secundum monstrum est vini cibique satietas. Quippe si vinum vel nimium vel nimis calidum vehemensque fuerit, caput ipsum humoribus pessimisque fumis implebit. Mitto quod insanos facit ebrietas. Cibus vero nimius primum quidem ad stomachum in ipso coquendo omnem naturae vim revocat, quo fit ut capiti simul speculationique intendere nequeat. (...)

Tertium denique monstrum est, ad multam noctem praesertim post cenam frequentius vigilare, unde etiam post ortum solis dormire cogaris. Quoniam vero in hoc errant fallunturque studiosi permulti, idcirco quantum ingenio noceat, latius explicabo, atque rationes septem praecipuas afferam. Primam ab ipso caelo, secundam ab elementis, tertiam ab humoribus, quartam ab ordine rerum, quintam a natura stomachi, sextam a spiritibus, septimam a phantasia deductas. (...)

Quamobrem scite Aristoteles in Oeconomicis iubet ante lucem surgere asseritque id et ad corporis sanitatem et ad philosophiae studia prodesse quam plurimum. Sed hoc ita accipiendum est, ut cita et modica cena matutinam cruditatem diligentissime devitemus. Denique sacer ille vates David, omnipotentis tuba Dei, numquam dicit vespere, sed mane semper atque diluculo in Deum suum canendum se cythara psalmisque surgere. Surgere quidem mente ea hora omnino debemus, mox etiam corpore, si modo id commode fieri possit. 

Ex iis, quae in superioribus disputata sunt, ferme iam satis constat opportune nostra nos studia exordiri, vel statim oriente sole, vel hora una saltem, vel duabus ad summum ante solis exortum. Sed antequam e lecto surgas, perfrica parumper suaviterque palmis corpus totum primo, deinde caput unguibus, sed id paulo levius. »

Die 12 m. Martii a. 2022

Post amplius quattuor menses tandem fieri potuit ut sessionem iterum institueremus; peracto novissimo viralis epidemiae culmine, nobis licuit sine masca convenire. Sessioni hora tertia postmeridiana incohatae interfuerunt novem sodales.

Tristis nuntius allatus est de quodam sodale morbo Alzheimeriano affecto. Secundum nuntium attulit Stephanus Feye, Scholae Novae conditor; dixit enim novo edicto parentibus iam non licere liberos suos ad Scholam Novam instituendos mittere, nisi licentia stato tempore daretur post pueri puellaeve examen psycho-paedagogicum. Addidit multos parentes discipulorum inter 90, qui nunc ibi versantur, hanc licentiam non petivisse. Denique Christianus Laes nuntiavit Conventum eorum, qui Attice et Latine quoque loqui volunt, ineunte mense Aprili Delphis habitum iri.

Cum nemo argumentum disputationis proposuisset, ipse argumentum attuli "De bello", quod mihi videbatur convenire bello contra Ucrainam a Russo dictatore nunc gesto. Anno 2018 acroasin inter annuam Academiae Latinae sessionem Romae feci, c.t. De bello et Pace. Hodie verba mea videntur prophetica, quare nonnullas paragraphos citabo: "Coaevi nostri Europaei pacem habent ut statum ordinarium societatis humanae, sed infeliciter est error animi; eorum enim plerique, post alterum bellum mundanum nati, pace dodrantis saeculi et prosperitate fruuntur quali numquam antea. Oportet tamen non oblivisci pacem esse aequilibrium instabile, ut physicorum verbis utar. (...) Pax inter singulos cives imponitur vi custodum publicorum iustitia moderata. Estne ergo mirum, bella oriri inter civitates, quibus nulla superior auctoritas pacem imponit?"

De superiore auctoritate creanda certe iam fuerunt experimenta; creatae sunt Societas Nationum post primum bellum mundanum et Organizatio Nationum Unitarum post alterum bellum, sed ambae demonstraverunt suam impotentiam. Bella ergo suntne inevitabilia? "In orbe viventium viget Naturae lex validioris, cuius effectum naturalistae vocant selectionem naturalem. (...) Si scriptae historiae breve tempus consideramus, comperimus validiores vel intellegentiores gentes, Naturae legi parentes, debiliorum agris potiri non desiisse; parvae civitates inter se bellantes maiora regna genuerunt, quae, eandem legem sequentes, maxima imperia factae sunt, ut ea Persarum Achemenidarum vel Romanorum. Idem dici potest de potentissimis hodiernis imperiis."

Ne debilior fias aliquo vicino bellicoso, oportet Vegetii monitum in memoriam revoces: "Igitur, qui desiderat pacem, praeparet bellum."

Interrogati quid de hoc bello singuli participes sentirent, pauci dixerunt errorem fuisse fines militaris organizationis Atlanticae extendisse usque ad limitem Foederationis Russiae. Eis tamen, qui Russiae historiam in mente habent, contra putant hoc prudentiae causa factum esse. Inde enim a bello Chersonesi Tauricae, medio undevicesimo saeculo inter Russos ex una parte et Anglos Francogallosque ex altera parte gesto et a Russis perdito, incohatur in Russia series vehementorum populi motuum, quibus petitur finis imperatoris potentiae omni lege absolutae; qui motus semper ferociter a militibus et custodia politica oppressi sunt usque ad annum 1917, quo imperator Nicolaus II se a regimine abdicare coactus est. Ei successit Respublica cum regimine parlamentari, sed non diu; paucis enim mensibus post communistae, duce Lenino, hanc Rempublicam everterunt et in eius loco instituerunt "dictaturam proletariatus (operariorum)", sed de facto dictaturam omnipotentis Lenini.

Cum instituta erat prima Respublica, multae regiones a Russorum iugo se liberaverant, ut Polonia et Ucraina; Leninus temptavit Poloniam recuperare, sed eius exercitus a Polonis anno 1920 profligatus est et Polonia mansit libera. Ucraina contra iterum in Russorum dicionem redacta est et facta est una e Rebus publicis Socialisticis Sovieticis e quibus constabat Unio Rerum publicarum Socialisticarum Sovieticarum eodem anno creata.

Lenini successor, Stalinus, etiam ferocior dictator, Ucrainos, suorum agrorum possessione orbari nolentes (haec fuit "collectivisatio" agrorum) tanta fame oppressit, ut amplius tres miliones perirent famelici.

Cum anno 1989 deleretur murus Berolinensis, URSS quoque dissoluta est, duce Michaele Gorbatchev. Tunc omnes civitates Europae orientalis, quas Stalinus ad vassalitatem cogerat, se liberaverunt; Ucraina quoque a iugo sovietico se liberavit et facta est civitas libera… usque nunc. 

Post longam vivamque disputationem, aliquam potionem sobillavimus crustula gustando; deinde, albo panso, Francisca imagines Titini libri De septem crystallinis globulis proiectorio monstravit; sequebantur eas quas ante multos menses relinquere debuimus, epidemia coacti; ut solet, imagines descripsimus textumque Francogallicum in Latinum vertimus.

Denique legimus et Latine explicare conati sumus textum de opere Laurentii Valla c.t. De Voluptate a Francisca deprompto. 

   Dimissa sessione hora sexta, sex nostrum iucunde et Latine in vicina caupona cenaverunt.

Laurentius Valla (1407-1457)

De voluptate ac vero bono libri III

II, 2 sq.: An moriendum sit pro aliis

Quod labores, quod iacturas, quod discrimina, quod mortem denique non recusem, quod mihi tandem praemium aut quem finem proponis? Respondes: incolumitatem, dignitatem, amplitudinem patriae!

Hoc ergo bonum ostendis? Hoc pretio me remuneras? Propter hanc spem ad obeundam mortem adhortaris? Et nisi obtemperavero male de re publica meritum et senties et dices?

At vide quam latus est error iste tuus, si error potius quam malitia appellanda est: exponis praeclara ac splendida praemii nomina, salutis, libertatis, magnitudinis, nec post mihi illa persolvis. Tantum enim abest ut ista promissa assequar moriens ut si qua mihi aderant eadem quoque amittam. Nam quid sibi reliquit qui morti se obtulit?

Annon mors illorum, inquies, consuluit patriae?

Etiam: Numquid non salus patriae bonum est?

Non agnosco, nisi edoceas.

Nempe quod civitas a periculo erepta pace, libertate, otio, abundantia fruitur?

Bene habet, probe loqueris, temet ipsum sequor. Ecce cur virtus tantopere praedicatur et in astra fertur, quod eas res comparat quibus rebus maxime constat voluptas. 

(...)

Non queo satis intellegere cur quis pro patria mori velit. Tu moreris quia non vis ut patria moriatur, quasi vero tibi pereunti non et patria occidat. Sicut enim oculis capto ipsa lux tenebrae sunt, ita qui moriendo exstinguitur huic secum cuncta exstinguuntur.

Times amittere patriam, quasi non possimus nisi ubi nati sumus aetatem degere? Interdum conducibilius est extra natale solum aevum traducere, quod plurimi etiam doctissimi saepe fecerunt ut, ne de aliis dicam, ipsi stoicae disciplinae longe principes, Zenon, Cleantes, Chrysippus. Unde illud verbum praeclarissimum durat: “Illic mihi patria ubicumque bene est.”

At non erit, inquies, ista vera patria. Ideoque plurimi maluerunt pro vera mori quam in non vera vivere, et sapientissimus ille vir Ithacam suam in asperrimis saxulis tamquam nidulum affixam immortalitati anteposuit.

Ut ista vera essent quae non sunt, tamen omittimus exempla quae alioquin plura pro nobis sunt. Intueamur rationem.

Nam quid mihi vis ‘patriam’ vocari? Nempe urbem et civitatem, id est homines. Utrum horum praestantius? Nimirum homines. Nam urbs sine civibus non magis optanda res est quam cadaver. Qui porro inter ipsos homines carissimi? Profecto parentes, liberi, coniuges, fratres et gradatim deinceps reliqui. Quod si igitur pro his quos modo nominavi ad oppetendam mortem nulla me humana ratio compellit, an pro aliis mori debebo et saluti meae alienam anteferre?

At melius est, inquis, bonum plurimorum quam unius. Ita credo. Etiam pro decem barbaris mori debebo? Ego quoque mallem decem a morte eripere quam unum, et si aliter facerem, si modo aequales personae essent, delinquerem.

Sed me potius debeo quam centum milia salvare; maius bonum est vita mea quam universorum hominum mihi ipsi. Etenim nemo mori debet pro uno aut altero cive; ergo nec adiecto tertio nec quarto nec quinto et ita in infinitum. Nam quando incipiet illud decorum pro civibus mori?

Item e contra finge civitatem constare ex mille civibus. Mori pro mille, inquies, decorum est. Quid si unum dema? Etiam decorum est, dices. “Demo alterum et item alterum”, ut inquit Horatius, donec ad unum perveniam. Ex quo apparet non esse ne pro mille quidem moriendum.